díre
io,n. later f. Vn. of do-ren. See
Críth Gabl. p. 84
and the
detailed treatment
Ir. Recht 14 ff
. (introd.),
22 ff.
(texts).
55(a)
honour-price: cóic ṡéoit in[n]a díriu di neoch as gress dó
dia eneclainn,
Críth Gabl. 161
. dire la aithgin,
Laws iii
320.20
. iter d.
¤
┐ aithgin,
iv 120.21
. asren ar cach naithgin
cona diriu amail bid gad rogatad,
ii 324.3
. athaigh feadha . . .
bo a ndire cach ae . . . ┐ ní thuc a naithgin ar aird,
iv 146.25
,
60
148.8 Comm.
is d.
¤
ar aithgin,
148.10
. [taman] cra[i]nd dia
mbentar a barr . . . Ni dlig [d.
¤
] acht athgin,
O'Mulc. 865
.
ni dlegaither doib dire .i. in ti . . . noca dligenn se eneclann .i.
noca dliginn dire eneclainni do,
i 54.25 Comm.
athgabail
trise . . . i ndire do treibi,
166.23
. .i. eneclann duit i ngait as
65do threib,
170.6
. d.
¤
gl. eneclann,
iv 200 Comm.
it cetheora
eirca . . . aithgin ┐ dire, tairgille ┐ enecland,
i 258.26
. na con
dlegar diri na eneclann ina sleith who are estopped from claim-
ing d. or e. for forcible abduction,
v 272.2
. cipe imress mela . . .
fort ní fhuil díri no eneclann duit-siu ind,
TBC 47
. im dire do
70daise arba .i. it cruaich arba .i. diabladh in arba ┐ eneclann ar
treisi,
Laws i 170.27 Comm.
ór derg d.
¤
eneclainne in c[h]einiuil
sin uile,
LL 312a7
. See also
Laws i 54.25
. co na lan diri .i. log
nenech aiscthir no icthair,
ii 390.4 Comm.
The d.
¤
was fixed
by rank and status of person to whom paid: d.
¤
.i. dí aire (no
75digalre .i. dierrithe do nemtib ar a nuaisligetaid),
Corm. p. 15
.
a nEirind cia dire as uaisle fil inde? Dire espuic oighe cona
lanfoltaib,
Laws iv 362.20 Comm.
aithech arathreba . . . iiii
séoit a d.
¤
di[a] aír a tenant resident — four `seds' are his d.
¤
for
being satirized,
Críth Gabl. 135
. secht seoit diri airech desa,
80
Laws v 30.16
. is and roairled d.
¤
caich fo miad (of Senchus
Már),
i 40.13
. ni fuillend diri dar sodain the d.
¤
paid (by a
tenant) does not mount beyond that (i.e. the honour price of the
chief),
ii 324.5
. se baa d.
¤
in asdarceist six cows are the d.
¤
of the
exorcist,
ZCP ix 171.18
. asren d.
¤
a grád dond eclais sārai-
85get[h]ar (of a man in holy orders who violates his celibacy),
Ériu i 218 § 4
.
A proportion of the díre-fine exacted seems to have fallen
as `dues' to king or chieftain (or church?): in tan geibius in
rig ina mama so, is and doranar d.
¤
rig,
Laws iv 50.24
. Cf.
also
iii 458
. Sometimes paid in specific metal: or d.
¤
in ciniu[i]l
5sin,
LL 380a43
. airget bruinti d.
¤
in ciniuil sin,
45
. findruine
d.
¤
in cheneóil sin ina n-eneclaind,
312b34
.
(b)
penalty, mulct: cach taide cach egean cach foxal . . . cona
diri is (to be restored) with its d. fine,
Laws ii 388.19
. andsum
d.
¤
treibdire the d.
¤
for (injury to or robbery in) a house is the
10most difficult (to assess),
iii 458.12
. asrenar secht n-unga ina
dīri,
Cáin Domn. § 27
(
Ériu ii 206
). a ndire na himirce in
payment for the carrying off of the cattle,
Anecd. ii 65
. fiarfaigis
. . . cia d.
¤
doberar inn ainmedh ┐ inn āir cen c[h]inta,
ZCP vii
300.20
. conid edh tres d.
¤
imramach insin dochuisin la Féni,
15
O'Dav. 1118
. nocha n-eirnither d.
¤
ina coluinn,
Laws v
236.17 Comm.
ness ainm don beim .i. don c[h]rēcht, ut est . . .
a dirib cuirp duine rohairdiged (rohordaiged, v.l.) ness,
Corm. Y 975
. losa feada . . . cura a ndire cach ae `a sheep is
the d.
¤
-fine for each',
Laws iv 148.2
. dire ndarach,
148.19
20Comm.
leth diri craeb in cuilind is é lan diri bunbeime in
eigind,
148.10 Comm.
athaigh feadha . . . bo a ndire cach ae,
146.25
. a chathair do innriud cen d.
¤
cen mathigudh nách neich
dib sin fris,
TTr.² 229
. las dorchair cen diri dib | sechtmoga
mili daririb,
Lec. 79a3
. trí mná ná dlegat díri,
Triads 185
.
25
fa ma dalbach dī nā tobngar dīre n-ainech,
Arch. iii 294.7
.
d.
¤
.i. éraic no eneaclann,
O'Cl.
d.
¤
.i. Oearaic,
P. O'C.
payment:
in brethem do mesemnugad in dire is coir in cach duil (of
poets),
O'C. 2216
(
Eg. 88, 15 (16)d
). dobert Nuadaid in lam
nairgid do na dire in payment for it (i.e. for his services),
Lec.
30
558a21
. Note also: ūair nād bī lāndīre na eclaisi Dé acht dú i
mbi oés grāid full fines (?), full dues (?),
Ériu i 220 § 16
.
(c) one's due or right
(in this sense perhaps felt as an
abstract of dír, q.v.): dognid sith eter in uli thuath .i. co
n-indised a nd.
¤
┐ a ndliged doib,
PH 824
. o thugais tímchiol-
35ladh flatha for Eir(r)inn gach aon a gceann a dh.
¤
┐ a dhúth-
chasa (of a judge),
ML 102.14
. dire crabaid Erend Fabur,
BB 65b20
. dire ceithirliubair soiscéla ocht mbliadna the time
due to them in transcribing them,
O'Gr. Cat. 80.11
.
40
2 dírech
o,n. vn. of do-rig. act of uncovering, stripping:
dírech n-imda[e] the stripping of a bed,
Críth Gabl. 229
. dun
diriug gl. ad nuditatem,
Ml. 28c11
. tocbál in cailich iarna
lándiurug,
Thes. ii 253.3
(Stowe Miss.). direch .i. nochtad,
O'Dav. 591
. d.
¤
.i. lomrad, ut est a nd.
¤
┐ sárugud .i. im a
45sétaib,
H. 4.22, 62a
. a nda nocht iarna diriuch don dligiud,
Auraic. 5222
(
LL 37c
marg.). d.
¤
ndligid,
O'Dav. 591
. mad
nech . . . nad cumangar do aidbriud nó do díriuch `who cannot
be sued or distrained (?)',
Ériu ii 208 § 27
(Cáin Domn.).
dírechtae
adj
io,iā part. of do-rig
bare, stripped: direchtae gl.
50 retecta,
Ml. 91a4
. inna maige robtar lana di assaraib .i.
romdis direchtai arabarach,
48d12
. ? nad bí doer direchta
dogni enech Echdach,
Rawl. 125b36
.
? direchtga:
ind
oc Dollud d.
¤
dath | robíth Finnaechta fledach,
LL 133a4
.
55
dírecra
xsee dífrecra.
direcsion
n
m. (Eng. loan-word)
direction, instructions: gurab
ē ordugadh ┐ direxion fuaratar san gabāil go Flonndrus ō
thūss,
Fl. Earls 24.19
. go rochtain direxioin in rīg dia saigidh,
22.14
. dia fhōgra dōip gan ascnamh ní badh sía go breith
60aitherraigh direxioin orra till they should get further instruc-
tions,
54.17
.
? direg:
ind
dia teccmai .i. d.
¤
ra rig no senaidh,
Laws v 398.18
(gl. on dia teccmai [dunad no dail],
10
).
díréimnigthech
ind(réim) diormach .i. díréimnightheach .i.
65siubhal mór,
O'Cl.
(etymol. coinage?).
dírend
n
g
p. (rind?)
antler (?): am dam secht ṅd.
¤
.i. ar tressi
(= dam vii ndrenn,
BB 39b22
),
LL 12b41
(song of Amairgen).
Díreng
n.pr. o,m. D.
¤
draí cecinit,
Arch. ii 142
(
Hy Maine
121a2
). Diorruing draói,
Duan. F. i 10
. Díorraing,
Feis TC 24
.
70 g
s. Drochtach mac Diringg m. Ibaitte,
Rawl. 162f35
. See
Dirinn.
dírgas
n
m. (díriuch)
righteousness, uprightness: do gheibh sé
75beatha diorghas ┐ onóir,
Prov. xxi 21
. treóruigheadh . . . mé
asteach i ttalamh an díorguis,
Ps. cxliii 10
.
dírge, dírga
n
iā, f. (díriuch)
(a) act of directing; straightness,
directness: cuindrigthea .i. d.
¤
gl. dirigendi,
Ml. 41d1
. d.
¤
┐
airdbe directing and killing,
5
. on dirgi gl. directione (telorum),
80
65a6
. ar lagat inna saigte ┐ ara dirgi,
80b7
. cruindæ no dirge
roundness or straightness,
Sg. 3b18
. ainmnigud inna dulo in
dírgi the naming of the thing in directness,
76b7
. tuargaib a
tech . . . co riacht a dirgi fesin,
FB 28
. do phromad mo lām ┐
dīrgi (dírge, LU) mo urchair,
TBC² 607
. d.
¤
cech tolgdail | fri
85torgbáil na drumslaite,
SR 4271
. cach lāimi a lāindīrgi,
Arch. iii 226
. cruime is goire don d.
¤
erect stature,
Duan. F. i 82
(Poem xxix). ni tegar on chaime cum diorgha in fhuilt muna
bhogthar ar tús é,
3 C 19, 53rb 37
. lottar rempa í reidh
díorgha gacha róid by each direct road,
FM vi 2098
. cach
(n)dírge (lit. each directness) directly, exactly: atchonncamar
5in luing cach dirge da[r] n-indsaighid,
Acall. 6066
. fuarattar
gaeth go deghtapaidh leo gach ndírghe,
BNnÉ 54.10
. imighis
gacha dírgha co Beind Edair,
Ériu iii 156.3
. atá tobur . . .
síar cach ndírgha bruindes `due west',
Dinds. i § 15
(
RC xv
282
). síardes cech dirgi dorochair,
§ 160
(
ib. 278
). sibal
10direach . . . siar gacha dirga ┐ soir gac[h]a dirgha,
ITS xiv 48
.
gan gabāil gach ndīrghe don Spāinn not to go to Spain direct,
Fl. Earls 24.20
. Cf. cach ndíriuch. for dírgi in a straight
course: luid Apollináris do flaith Dé for dírgi,
Fél. June 4
.
(b) Fig. uprightness, righteousness: in dírgi caíngníma in
15righteousness of well-doing,
Wb. 4d6
. on dirgi són a brithem-
nachtae from the rectitude of His judgement,
Ml. 24a13b
.
Cicilia co ndirgi,
Fél. Sept. 1
. d.
¤
dlegar cach flathemon in
sin,
ZCP xi 80.14
. at maithi a chland . . . im dírgi im dret-
lacht,
SG 84.6
. d.
¤
im (in, v.l.) cach mbēs,
Arch. iii 317 § 56
.
20
díorgha um ghlór `uprightness in word',
Content. xiv 10
.